Werkkamp De Wittebrink

Rijkswerkkamp Wittebrink werd in 1937 in gebruik genomen in het kader van de werkverschaffing tijdens de crisis van de jaren dertig. De barakken zijn gebouwd door de Rijksgebouwendienst en werklozen werden onder toezicht van de Heidemij tewerkgesteld in Hummelo om bos en heide te ontginnen.
In augustus 1942 werden er Joodse dwangarbeiders gehuisvest. Zij werden begin oktober weggevoerd naar Westerbork. De leefomstandigheden waren waarschijnlijk redelijk goed, mede dankzij de hulpverlening van dr. Westerbeek van Eerten en de kampbeheerder. Na de bevrijding werden in het kamp NSB’ers, landwachters, SS’ers en SD’ers geïnterneerd.

Van 1947 tot 1956 werden de barakken gebruikt door machinefabriek Libra. Libra maakte voornamelijk eiersorteermachines en machines voor de textielindustrie. Libra werd in 1956 verkocht aan STAALKAT in Aalten. Op de fundering werd, in de stijl van de oude beheerdersbarak, een moderne bungalow gebouwd.

Monument ter herinnering aan voormalig Rijkswerkkamp Wittebrink (foto: Harold Pelgrom)

- Onderstaande tekst is gemaakt door Frank van Rijk, Beleidsmedewerker directieondersteuning gemeente Bronckhorst (16 juni 2006) -

Het kamp De Wittebrink was gelegen aan de Zelhemseweg (huidig nr 18) in Hummelo - nabij café De Tol en het gehucht Wittebrink - waar nu een houten huis staat. 

Ik heb met de huidige bewoner, de heer H. W. Emmer (voormalig rentmeester Enghuizen), gesproken en met de heer G.H. Schreurs, de overbuurman van nummer 31.

Op landgoed Enghuizen (1) is rond 1937 een (jeugd-)kamp gebouwd voor de werkverschaffing. Werklozen werden onder toezicht van de Heidemij (2) tewerk gesteld in Hummelo om bos / heide te ontginnen (3). D.w.z. dat bomen werden gekapt, de stoppels met de hand werden uitgegraven en dat het land per kruiwagen werd geëgaliseerd opdat de grond gebruikt kon worden als bouwland. Hier werden mensen – gesproken wordt over ca. 140 personen - uit west Nederland (Rotterdam, Amsterdam, den Haag, Utrecht) van maandag tot en met vrijdag te werk gesteld.

De barakken zijn gebouwd door de Rijksgebouwen dienst. De barak van de beheerder (24 x 6 m) - tegenwoordig in gebruik als woning – heeft een gemetselde fundering, een vloer van beton, een houten skelet afgetimmerd met rabatdelen en asfaltpapier op het dak. Hier was tevens de keuken gevestigd.

 
Schuur met dezelfde bouwwijze

Daarnaast waren er 4 of 5 barakken voor de tewerkgestelden. Ook was er een pompgebouwtje voor de watervoorziening. Verder zijn er resten gevonden van toiletten.

Delen van het perceel drogen sneller op dan andere wat duidt op een verharding. Ook worden sintels gevonden, waarschijnlijk van de ijzergieterij.

Het hakhout (berk / els / wilg) werd 1 keer per 6 jaar in het voorjaar gekapt. De bast werd gebruikt door leerlooiers; het hout ging naar de bakkers.

Later kwamen er steeds meer anderen. Tussen september 1942 en oktober 1942 (4) waren er ook joden vermoedelijk uit Den Haag in het kader van de werkverruiming te werk gesteld.

Verteld wordt dat er tussen 1942 en 1943 ook jongeren uit de Kruisberg te Doetinchem waren geplaatst, waarvan er enkele zijn gefusilleerd. In het boek ‘Twee eeuwen de Kruisberg: historie van het landgoed, de inrichting en het buurtschap’ van G. Rouw is dat niet terug te vinden. Wel komt een passage voor over een groep van 40 á 60 N.S.B.-joden (5) die rond 1943 / 1944 die mogelijk in kamp Wittebrink verbleven. Deze passage komt uit Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, deel 10b van L. de Jong.

Door de huidige eigenaar zijn her en der nog 20mm hulzen gevonden. Het kamp is in 1944 of 1945 door de geallieerden gemitrailleerd.

Door de geallieerden is het kamp in september en oktober 1945 gebruikt en als doorgangskamp voor Duitse krijgsgevangen. Deze krijgsgevangen zijn – vanwege het aantal - ook in tenten gehuisvest op de naast gelegen wei (richting Horstweg).

Ook zijn er na de bevrijding NSB-ers gevangen gehouden die bewaakt werden door de Binnenlandse Strijdkrachten en later de grens- of landwachten.

Wat er in de tijd tot 1954 is gebeurd is niet bekend. Wel wordt het kamp regelmatig in verbinding gebracht met de D.U.W. 6) zij het dat hierbij naar de periode van voor 1944, het stichtingsjaar, wordt verwezen.

R. Klokman / haverweide Drempt / klokstraat

Het verwilderde gebied met gebouwen is later gehuurd door Wilms Floet. De barakken zijn, op de beheerderswoning na, in 1954 gesloopt.

De heer Wilms Floet had – samen met Klomp (zijn zoon was dir. Ijzergieterij) - een bedrijf, genaamd Libra, dat o.a. eiersorteermachines maakte. Daarnaast is sprake van een sigarenkleurmachine. Hij zorgde goed voor zijn 35 tot 40 man personeel. Zo liet hij de koffie verzorgen door de Gouden Karper uit Hummelo. Het landgoed viel echter onder de Natuurschoonwet, zodat het bedrijf hier niet verder kon. Bij de overname van het bedrijf in 1956 is het verplaatst naar Aalten (7).

De beheerderswoning kon wel blijven, mits het uiterlijk aangepast werd. In opdracht van Wilms Floet is door aannemer De Vries uit Hummelo de woning betimmerd met rondhout. Volgens de huidige bewoner een enorme klus om bij te houden. Tevens werd een recht van opstal gevestigd.

De huidige eigenaar, de heer Emmer, kocht het huis met tuin in 1982 en woont er vanaf mei 1983.

Noten

1. In 1924 is de toenmalige heerlijkheid Enghuizen (Sweder) gesplitst in 2 delen en verdeeld over de beide zonen. Een deel is momenteel in bezit van graaf A.R.E.L. van Rechteren (Hummelo) en een deel is in bezit van gravin van Rechteren (Dalfsen). We hebben het over het deel van de gravin.
2. Nederlandse Heidemaatschappij onder directie van C. Staf. De Heidemij begeleide destijds de cultuurtechnische werk in relatie tot de Opbouwdienst en de Nederlandse Arbeidsdienst. Ook gaf de Heidemij, op verzoek van de Joodsche Raad, leiding an sociale joodse kampen. Zie verder www.geldersarchief.nl.
3. Dit is vergelijkbaar met wat in de Noordelijke provincies gebeurde. Zie Jodenkampen in Nederland 9/1/1942 – 2/10/1942, H. Vanderwerff, 2005.
4. De aanduiding oktober 1942 kan kloppen, omdat in de nacht van 2 op 3 oktober alle kampen zijn ontruimd.
5. De N.S.B. was van oorsprong niet antisemitisch en heeft tot het uitbreken van de oorlog een groot aantal Joodse leden. Daarnaast was er een groep joden die eveneens N.S.B.-joden worden genoemd die van maatschappelijk of wetenschappelijk belang zijn geweest voor het derde Rijk, de ‘Blaue Reiter’. Deze Höchstellungsjuden werden in februari 1943 door secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken Karel Johannes Frederiks op een lijst gezet. Een dergelijk groep woonde ook in Villa Bouchina te Doetinchem. Zie www.villabouchina.nl.
6. In 1939 wordt de werkverschaffing na toenemend verzet vervangen door de werkverruiming. In 1944 werd in het bevrijde zuiden van Nederland de D.U.W. gesticht. Uit: ‘De sociale werkvoorziening in Nederland: verleden, heden en toekomst van een Kapitalistisch Instituut’ door P. ’t Hart.
7. Libra werd opgericht door Wilms Floet en ene Klomp, zoon van de directeur van de Ijzergieterij te Laag-Keppel. Later is het bedrijf overgenomen door Van Katwijk’s Industrial en ging Staalkat heten. Libra had als logo een weegschaal (libra) met daarin een ei.